باسلام

دوست گرامی

در اینکه آغاز پیدایش نفاق، مدینه بوده است یا مکه دو نظریه وجود دارد ۱- علماء اهل سنت و برخی دیگر معتقدند: هیچ اثری از نفاق ( فردی یا سازمانی ) در مکه نبوده است بلکه آثاری همچون به «مسخره کردن مسلمانان»، «کارشکنی در اهداف پیامبر اسلام صلی‏ الله ‏علیه‏ و‏آله‏ وسلم »، «ایجاد خطوط موازی و متضادّ با پیامبر صلی‏ الله‏ علیه‏ و‏آله ‏وسلم »، و حتی «اقدام به ترور پیامبر (ص) » از جانب منافقان، در مدینه آغاز شده و به تناسب نیز آیه‏ ها و سوره ‏هایی بر پیامبر اسلام (ص) نازل می‏ شد و آن حضرت را از اهداف شوم منافقان آگاه و از اسرارشان مطلع می ‏کرد. این گروه دو دلیل عمده دارند: الف -« ترس» دلیل عمده طرفداران این نظریه، این است که زمانی انسان به دورویی و نفاق روی می ‏آورد که قدرتی قهری مانع از رسیدن انسان به اهدافش گردد؛ از این رو، انسان سودجو، ترسو و فرصت‏ طلب که ترس، مانع از ابراز عقاید و وصول به نتیجه مورد نظرش است، به شخصیتی ساختگی روی آورده، چیزی را عنوان و بازگو می ‏کند که در دل، هیچ اعتقادی به آن ندارد و یا عملی را انجام می کند که چیزی جز خدعه و ریا نیست. پس، ترس از یک حکومت قوی و مزاحم بر سر راه خواسته‏ های چنین انسانی از عوامل عمده و بلکه تنها عامل پیدایش نفاق است.و در مکه چنین عاملی وجود نداشت چرا که شرایط مکه به گونه‏ ای بود که غلبه با مشرکان بود و هیچ مانعی در مقابل تمایلات و خواسته ‏های مخالفان اسلام نبود، حتی خود مسلمان ها نیز در چنان ضعفی بسر می‏ بردند که برخی در اثر عدم تحمّل آزار و اذیت مشرکان، به مهاجرت به حبشه و مدینه مجبور شدند، همچنین طمع به مال، ثروت و غنیمت هم در مکه منتفی بوده است پس نفاق در مکه جایگاهی ندارد چنانکه سید قطب گوید :حرکة النفاق التی بدأت بدخول الإسلام المدینة، و استمرت إلى قرب وفاة رسول اللّه- صلى اللّه علیه و سلم- و لم تنقطع فی أی وقت تقریبا،حرکت نفاق از مدینه بوده است فی ظلال القرآن ج ۶ ص ۳۵۷۲ و فخر رازی، التفسیر الکبیر، چاپ سوم، بیروت، ج۳۰، ص۲۰۷؛ محمد القرطبی، الجامع لاحکام القرآن، چاپ اوّل، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۰ ق. ، ج۱۹، ص۵۴؛ آلوسی بغدادی، روح المعانی، چاپ چهارم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق. ، ج۲۹، ص۱۲۷.همه قائلند که نفاق ازمدینه آغاز شده مدینه بوده است
ب-دلیل دوّم این گروه ،خالی بودن آیه‏ ها و سوره‏ های مکّی از بحث نفاق است این گروه معتقدند که جز سوره عنکبوت، تمام سوره ‏هایی که در خصوص منافقان سخن به میان آمده است، مدنی و محل نزول آنها مدینه است. سوره بقره، آل عمران، نساء، مائده، انفال، توبه، نور، احزاب، محمّد (ص) ، حدید، مجادله، حشر و منافقون از جمله سوره‏ هایی هستند که از منافقان یاد کرده‏ اند که بیش از سیصد آیه است
مفسّران و محققین علوم قرآنی نیز بر مدنی بودن این سوره‏ ها اجماع دارند و حتی در بحث مکّی و مدنی، یکی از ویژگی های سوره‏ های مدنی را «ذکر نام و اوصاف منافقان» می ‏دانند«محمدهادی معرفت، التمهید، ج۱، ص۱۳۷.» برای اطلاع بیشتر درباره مکی بودن سوره ها به الاتقان سیوطی مراجعه شود
در نزد طرفداران این نظریه، تنها سوره مکّی‏ که از منافقان یاد کرده، سوره عنکبوت است که این مشکل را هم با مدنی شمردن یازده آیه ابتدای سوره حل کرده اند« الاتقان ج۱ ص ۵۱ » و این گروه می گویند نخستین جایی که قرآن از منافقان یاد می‏کند، سوره انفال است که عبداللّه‏ بن اُبیّ و هوادارانش از رویارویی دو سپاه در جنگ بدر خوشحال بودند و منتظر یکسره شدن جنگ به نفع مشرکان بودند و چنین سخن بر زبان می‏ راندند: «إذ یقول المنافقون و الذین فی قلوبهم مرض غرّ هؤلاء دینهم».انفال آیه ۴۹ اما دست امداد الهی بینی کفار را مغلوب کرد و نتیجه جنگ به نفع مسلمانان رقم خورد. هنگامی که منافقان با چهره‏ای مایوسانه به مدینه بازگشتند، عبداللّه‏ ابن اُبیّ گفت: «هذا امرء قد توجه» و از اینجا بود که خط نفاق و پنهان‏کاری را تا مادامی که امکان بروز آن نبود، در پیش گرفتند.عبدالفتاح لاشین، لغة المنافقین فی القرآن، ج۱، ص۱۰ و ۱۱ البته عده ای از اهل سنت این «مرض » را به شک تفسیر می کنند

۲-. قول دوم :این گروه پیدایش نفاق را مکه می‏ دانند و معتقدند عوامل دیگری غیر از عواملی که در قول اول ذکر شد، ممکن است فرد را به پنهان کردن افکار و اعمال خود در پس پرده نفاق وادار کند.علامه طباطبایی در المیزان می فرماید:خیر عاجل و ترس، تنها علت منحصره (در نفاق) نیست، بلکه عواملی مانند «خیر مؤجّل»، «حمیّت و تعصب»، «آینده‏ نگری و پیش‏بینی رخدادهای آینده» و... هم ممکن است سبب رویکرد انسان به نفاق گردد. از طرفی، دلیل محکمی بر نبود چنین انگیزه‏ هایی در مکه وجود ندارد، بلکه برخی از مسلمانهایی که در مکه ایمان آورده بودند، سپس دچار تردید شده از دین برگشتند و دوباره در سایه تعالیم پیامبر صلی الله علیه واله و آیه ‏های قرآن، ایمانشان استوار گشت و به حق نایل آمدند. دلیل بر این مطلب، این آیه قرآن است که سخن از اذیت و آزار مسلمانان را به میان آورده است، حال آنکه در مدینه، مسلمانان دارای شوکت و قدرت بودند و از اذیت و آزار در امان بودند. «و من الناس من یقول آمنّا باللّه‏ فإذا أوذی فی اللّه‏ جعل فتنة الناس کعذاب اللّه‏ و لئن جاء نصر من ربّک لیقولنّ إنّا کنّا معکم أ و لیس اللّه‏ بأعلم بما فی صدور العالمین»المیزان، قم، جامعة المدرسین، ج۲۰، ص۹۰

موفق باشید

گروه پاسخ به شبهات