باسلام

دوست گرامی

اتفاقا برعکس روایات فراوانی در شیعه وجود دارد که آیه را تفسیر کرده و مصادیق غنمتم را نیز مشخص کرده اند و بزرگان نیز با استناد به این روایت که در ذیل آیه خمس آمده است خمس را در غنیمت که مراد جمیع فوائد است تفسیر کرده و برداشت کرده اند

همچنانکه آمده است:

خمس از چهار وجه بدست می آید از غنایمی که از مشرکین گرفته می شود . از معدن از گنج واز غواصی .
ابِهِ نَقْلًا مِنْ تَفْسِیرِ النُّعْمَانِیِّ بِإِسْنَادِهِ الْآتِی‏ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ: وَأَمَّا مَا جَاءَ فِی الْقُرْآنِ- مِنْ ذِکْرِ مَعَایِشِ الْخَلْقِ وَ أَسْبَابِهَا «۲» فَقَدْ أَعْلَمَنَا سُبْحَانَهُ ذَلِکَ مِنْ خَمْسَةِ أَوْجُهٍ وَجْهِ الْإِمَارَةِ وَ وَجْهِ الْعِمَارَةِ وَ وَجْهِ الْإِجَارَةِ وَ وَجْهِ التِّجَارَةِ وَ وَجْهِ الصَّدَقَاتِ فَأَمَّا وَجْهُ الْإِمَارَةِ فَقَوْلُهُ‏ وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ- وَ لِذِی الْقُرْبى‏ وَ الْیَتامى‏ وَ الْمَساکِینِ‏ «۵»- فَجُعِلَ لِلَّهِ خُمُسُ الْغَنَائِمِ وَ الْخُمُسُ یُخْرَجُ مِنْ أَرْبَعَةِ وُجُوهٍ مِنَ‏ الْغَنَائِمِ‏ الَّتِی‏ یُصِیبُهَا الْمُسْلِمُونَ‏ مِنَ الْمُشْرِکِینَ وَ مِنَ الْمَعَادِنِ وَ مِنَ الْکُنُوزِ وَ مِنَ الْغَوْصِ.
وسائل الشیعة ؛ ج‏۹ ؛ ص ۴۹۰

و یا در روایت دیگر نقل شده است: غنایم و فوائد هر سال واجب است طبق آیه خمس:

صحیحه علی بن مهزیار ، وهی مکاتبه طویله ، وفیها : . وأما الغنائم والفوائد ، فهی واجبه علیهم فی کل عام ، قال الله تعالى : ( واعلموا أنما غنمتم من شئ فأن لله خمسه . . إلى آخرها )
کتاب الخمس - الشیخ الأنصاری - ص ۷۶

شما اگر به اصل لغت غنمتم نیز رجوع کنید برایتان مشخص می شود که غنیمت به معناى مطلق فائده اى است که انسان به دست مى آورد و اختصاصى به غنیمت جنگى ندارد و در ذیل به ذکر کلمات برخى از لغت شناسان مى پردازیم :
خلیل فراهیدى می‌گوید :
الغنم الفوز بالشى فى غیر مشقه و الاغتنام انتهاز الغنم
العین: ماده غنم.
غنیمت بدست آوردن چیزی است بدون سختی واغتنام به معنی استفاده از غنیمت است .
ازهرى می‌گوید :
قال اللیث : الغنم ، الفوز بالشى و الاغتنام انتهاز الغنم .
تهذیب اللغه: ماده غنم .
لیث گفته است که : غنم یعنی بدست آوردن چیزی واغتنام استفاده از غنیمت است .
ابن فارس می‌گوید:
غنم اصل صحیح واحد یدل على افاده شى لم یملک من قبل ثم یختص بما اخذ من المشرکین.

در تفسیر نمونه در این خصوص که آیه شامل جنگ فقط نمی شود آمده است:
آیه غنیمت معنى وسیعى دارد و هر گونه در آمد و سود و منفعتى را شامل مى‏شود زیرا معنى لغوى این لفظ عمومیت دارد و دلیل روشنى بر تخصیص آن در دست نیست.
تنها چیزى که جمعى از مفسران اهل تسنن روى آن تکیه کرده ‏اند این است که آیات قبل و بعد در زمینه جهاد وارد شده است و همین موضوع قرینه مى‏شود که آیه غنیمت نیز اشاره به غنائم جنگى باشد.
در حالى که مى‏دانیم شان نزول‏ها و سیاق عمومیت آیه را تخصیص نمى‏زنند
و به عبارت روشن‏تر هیچ مانعى ندارد که مفهوم آیه یک معنى کلى و عمومى باشد و در عین حال مورد نزول آیه غنائم جنگى که یکى از موارد این حکم کلى است بوده باشد و اینگونه احکام در قرآن و سنت فراوان است که حکم کلى است و مصداق جزئى است:
مثلا در آیه ۷ سوره حشر مى‏خوانیم ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا هر چه پیامبر براى شما مى‏آورد بگیرید و هر چه از آن نهى مى‏کند خود دارى کنید
این آیه یک حکم کلى در باره لزوم پیروى از فرمانهاى پیامبر ص بیان مى‏کند در حالى که مورد نزول آن اموالى است که از دشمنان بدون جنگ به دست مسلمانان مى‏افتد (و اصطلاحا به آن« فى‏ء» گفته مى‏شود).

و نیز در آیه ۲۳۳ سوره بقره یک قانون کلى به صورت لا تُکَلَّفُ نَفْسٌ إِلَّا وُسْعَها هیچ کس بیش از آنچه قدرت دارد تکلیف نمى‏شود بیان شده در حالى که مورد آیه در باره اجرت زنان شیرده است و به پدر نوزاد دستور داده شده است به اندازه توانایى خود به آنها اجرت بدهد، ولى آیا ورود آیه در چنین مورد خاصى مى‏تواند جلو عمومیت این قانون (عدم تکلیف به ما لا یطاق) را بگیرد؟! خلاصه اینکه: آیه در ضمن آیات جهاد وارد شده ولى مى‏گوید: هر در آمدى از هر موردى عاید شما شود که یکى از آنها غنائم جنگى است خمس آن را بپردازید مخصوصا ماموصوله و شی‏ء که دو کلمه عام و بدون هیچ گونه قید و شرطند این موضوع را تایید مى‏کنند

تفسیر نمونه، ج‏۷، ص: ۱۸۱

بنابراین آیه مخصص نیست یعنی فقط اختصاص به جنگ ندارد اگر قایل به تخصیص مورد بشویم باید معنای آیه را در غنیمت جنگی در جنگ بدر منحصر کنیم . در حالی که این را هیچ یک از علما و مفسران نگفته اند

موفق باشید

گروه پاسخ به شبهات