با سلام

دوست گرامی

طینت به معنای سرشت و خمیر مایه اولیه انسان است. همان چیزی که از آن با عنوان ذات افراد یاد می‌کنیم. خداوند در ابتدای خلقت، انسانها را با استفاده از این ماده اولیه آفرید. احادیث طینت حجم قابل توجهی از مجموعه حدیثی را به خود اختصاص داده است. از باب نمونه به می توانید به جلد اول از اصول کافی " بَابُ طِینَةِ الْمُؤْمِنِ وَ الْکَافِر" مراجعه کنید. ظاهر و مدلول اولیه این احادیث پیام آور تفاوت سرشت خوبان و بدان است. ظاهر این روایات یا لااقل دسته آی از آنها، نشان می دهدکه این نوع خلقت و طینت مخصوص، تغییرناپذیر است. تأثیر آن به حدی است که سرنوشت افراد بر پایه آن تعیین می‌شود. و بالاخره سرنوشت هر انسانی از پیش تعیین شده است.
چنین مسأله ای با ظاهر آیات قرآن کریم از جمله آیه میثاق و فطرت، همچنین روایاتی که بر فطرت توحیدی انسانها دلالت دارد، متعارض به نظر می آید. چنانچه با ظاهر آیات و روایاتی که عاقبت هرکسی را ساخته دست خود می داند ناسازگار است. نیز با اختیار انسان و مجبور نبودن او یا همان احادیث "أمر بین الامرین" که تفسیر معقولی از اختیار آدمی دارد در تنافی است. مطابق این روایات، فرستادن کتاب های آسمانی و ارسال پیامبران بی فایده است. اتمام حجت بر بندگان معنا نخواهد داشت. هیچ انسان سعادتمندی قابل ستایش نیست و هیچ شقاوتمندی را جای سرزنش نیست.
پیش از آنکه به حلّ احادیث طینت بپردازیم لازم است بدانیم بحث طینت بحثی پیچیده و گسترده است. تبیین مستوفای اینگونه مباحث و حلّ غموضات آن مجال دیگری می طلبد. آنچه در اینجا می آید چکیده¬ای از آراء دانشمندان پیرامون این احادیث است. در ادامه ۵ دیدگاه ارائه می گردد:
همانگونه که دیدیم مدلول پاره ای از احادیث طینت، لازمه های غیر قابل پذیرشی را به دنبال دارد. به دلیل این ایرادات برخی از حدیث پژوهان، به طور کلی احادیت طینت را مردود و غیر قابل قبول دانستند. اما با توجه به حجم گسترده احادیث طینت، نمی توان آن را نادیده گرفت به همین دلیل گروهی از دانشمندان ضمن پذیرش اصل صدور این دسته از اَخبار، از فهم مقصود آن درماندند و گفتند عقول محدود بشری از دستیابی به حقیقت آن عاجز است بنا براین باید علم و فهم آن را به پیشوایان دین واگذار نمود.
عده¬ای از متفکران بعد از قبول این احادیث در صدد تحلیل و تبیین مقصود آن برآمدند. برخی از آنان گفتند خداوند با توجه به علمی که نسبت به شایستگی عده¬ای از انسانها دارد آنان را از طینت ارزشمندی خلق می کند و با توجه به گرایشی که کافران و منکران به کفر و ظلم نشان خواهند داد آنان را از طینتی دیگر خلق می کند. بنا بر این این ها متناسب با انتخاب و اختیار خود آنهاست. برخی هم گفتند توجیه منطقی احادیث طینت، بازگرداندن این تفاوت‌ها به انتخاب‌ها و جریاناتی است که در عوالم پیشین [عالم ذر و ...] واقع شده است. خداوند بر‌اساس اختیار انسان در عوالم پیشین طینت او را مشخص نمود. آخرین تحلیل در این باره عبارت است از تأثیرگذاری طینت بر سرنوشت انسان به گونه اقتضایی و نه علیت تامه.
در تبیین این تحلیل باید گفت: تعدادی از عالمان بر این باورند که هیچگونه مشکلی برای پذیرش احادیث طینت وجود ندارد. این طیف احادیث در حد اقتضاء وعلت ناقصه است نه علت تامه تا جبر پیش آید. به عبارت دیگر: این روایات در مقام اثبات سعادت و شقاوت ذاتی نیستند و آنچه را برای انسان اثبات می کنند از قبیل ثبوت زوجیت برای عدد چهار نیست بلکه در حد یک زمینه است و نهایتا سعادت و شقاوت انسان با اعمال اختیاری او رقم می خورد. این دسته عالمان، شواهد و قرائنی برای مدعایشان اقامه می کنند که در این مختصر نمی گنجد.
توضیح مطلب: کسانی که خلق شده‌اند، طینت برخی میل به بدی و گناه دارد و طینت برخی، گرایش به خیر دارد؛ مانند فرزندی که از پدر صالح به‌وجود آمده است، در برابر نوزادی که از زنا متولد شده است که در یکی اقتضای گناه بیشتر است ولی در هیچ‌یک به حد جبر نمی‌رسد. طینت علیینی و سجینی هر دو به صورت «زمینه» است و شخص می‌تواند با اراده خود، آن زمینه را تقویت کند یا بر آن غلبه نماید. بنابراین هرگز با اختیار انسان منافات ندارد. عوامل دیگرى هم هست که موجب تعدیل او شود. ممکن است زمانى این " قوه" در اثر تقویت و گرایش به همان سو، به "فعلیت" تبدیل شود و همان می تواند در جهت دیگر تقویت وبه فعلیت رسد.

بنابراین طبق این توضیحات، در خصوص انتخاب مذهب و یا برگشتن از مذهب، جبری پیش نمی آید چه بسا شیعه ی که با تحت تاثیر گرفتن از دوستان و یا محیط از دین برگردد و مذهب و یا دین دیگری را انتخاب کند که این نشان می دهد طبق روایات طینت جبری در کار نبوده است چون اگر جبری در کار بود نباید شیعه از دین خود برگردد پس آنچه از روایات طینت استفاده می شود مسئله اقتضاء می باشد
برای دریافت اطلاعات بیشتر می توانید به منابع ذیل مراجعه نمایدد:
۱: شرح احادیث طینت آقا جمال خوانساری
۲: المیزان علامه ذیل آیات ۲۹ و ۳۰ اعراف و ۱۲۷ بقره و برخی آیات دیگر
۳: تعلیقه مرحوم شعرانی بر شرح ملا صالح مازندرانی
۴: سید عبد الله شبر کتاب مصابیح الأنوار فی حل مشکلات الأخبار
۵: توحید الامامیه ملکی میانجی
موفق باشید

گروه پاسخ به شبهات