با سلام

دوست گرامی

ادعا فرموده اید که شیعه بر این عقیده است که قرآن برای غیر از امام معصوم علیه السلام قابل فهم نمی باشد، نکته ای که باید در ابتدا کلام بیان شود این است که خود قرآن تصریح دارد که همه قرآن برای همه قابل درک نیست، شاهد بر این مطلب، حروف مقطعه در قرآن است که هرکس در مورد مفهوم و ماهیت و تفسیر آن کلامی گفته است، یا اینکه شما حتی در کوچک ترین سوره های قرآن هم مشاهده می کنید که میان بسیاری از مفسرین در معنا و مفهوم و تفسیر آیات اختلاف است یا اشاره صریح قرآن به این مطلب که قرآن دارای محکم و متشابه می باشد و متشابه آن را غیر از خدا و راسخون در علم نمی دانند.

هُوَ الَّذی أَنْزَلَ عَلَیْکَ الْکِتابَ مِنْهُ آیاتٌ مُحْکَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ فَأَمَّا الَّذینَ فی‏ قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْویلِهِ وَ ما یَعْلَمُ تَأْویلَهُ إِلاَّ اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی‏ الْعِلْمِ‏ یَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا وَ ما یَذَّکَّرُ إِلاَّ أُولُوا الْأَلْباب‏، آل عمران آیه ۷

بیان میزان فهم مردم از قرآن

بعد از اینکه بیان شد تمام قرآن به تمام ابعادش برای همه روشن نیست، در برخی از روایات بیان شده است که مردم با توجه به اینکه از عوام یا خواص یا ...باشند، مقدار درک متفاوتی از قرآن دارند

قَالَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمَا کِتَابُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى أَرْبَعَةِ أَشْیَاءَ عَلَى الْعِبَارَةِ وَ الْإِشَارَةِ وَ اللَّطَائِفِ وَ الْحَقَائِقِ فَالْعِبَارَةُ لِلْعَوَامِ‏ وَ الْإِشَارَةُ لِلْخَوَاصِّ وَ اللَّطَائِفُ لِلْأَوْلِیَاءِ وَ الْحَقَائِقُ لِلْأَنْبِیَاءِ.بحار الانوار، مرحوم مجلسی جلد ۸۹ ص۲۰

کتاب خدا دارای چهار قسمت است که بخشی همان عبارات لفظی (که همان مفاهیم لغوی کلمات و دریافت های سطحی می باشد) است که عوام مردم به این درک اختصاص دارند، قسمت دوم قرآن همان اشارات که اختصاص به خواص دارد(دریافت مطالبی فراتر از معانی لغوی و شرح الاسمی) و لطائف که ( نکاتی حکمت آمیز و فراتر از بحث دلالات معمول قرآن است) اولیاء الله اختصاص دارد و دسته چهارم که باطن و درونه و حقایق قرآن است که فهم آن اختصاص به انبیاء دارد.

و در روایتی دیگر چنین آمده است:

فجعل قسما منه : یعرفه العالم والجاهل وقسما : لا یعرفه إلا من صفى ذهنه ، ولطف حسه ، وصح تمیزه ، ممن شرح الله صدره للإسلام ، وقسما : لا یعرفه إلا الله ، وأمناؤه ، والراسخون فی العلم احتجاح جلد ۱، ص ۳۷۶

قسمتی از قرآن که عوام و خواص آن را درک می کنند، قسمتی دیگر که فرهیختگان با اذهان کارکرده آن را درک می کنند و قسمت آخرکه درک آن مخصوص به خدا و امنا او و راسخون در علم است

بنابراین تا اینجا مشخص شد که عقیده شیعه، یک عقیده قرآنی است، ضمن اینکه اهل سنت نیز به همین عقیده هستند و در روایات متعدد، مواردی را ذکر کرده اند که خلفای آنها در دانستن معنا و فهم ظاهری قرآن دچار مشکل بوده است، که نمونه از این مساله به عنوانی مشتی از خروار بیان میشود:

رواه الحاکم فی المستدرک من حدیث یزید بن هارون أنا ابن حمید عن انس وعن یعقوب بن إبراهیم بن سعد ثنا أبی عن صالح عن ابن شهاب ان انس اخبره انه سمع عمر بن الخطاب یقرأ ) فأنبتنا فیها حبا وعنبا وقضبا وزیتونا ونخلا وحدائق غلبا وفاکهة وأبا ( قال کل هذا قد عرفنا فما الاب ثم نقض عصا کانت فی یده وقال هذا لعمر الله التکلف اتبعوا ما تبین لکم من هذا الکتاب وما لا فدعوه انتهى وقال هذا صحیح على شرط الشیخین

تخریج الأحادیث والآثار ج ۴ ص۱۵۸ تخریج الأحادیث والآثار الواقعة فی تفسیر الکشاف للزمخشری ، اسم المؤلف: جمال الدین عبد الله بن یوسف بن محمد الزیلعی الوفاة: ۷۶۲هـ ، دار النشر : دار ابن خزیمة - الریاض - ۱۴۱۴هـ ، الطبعة : الأولى ، تحقیق : عبد الله بن عبد الرحمن السعد

مولف کتاب تخریج الاثار بیان کرده است که انس روایت کرده است از عمربن خطاب شنیده است که قرآن میخواند تا به آیه فاکهة و ابا رسید، گفت همه این موارد را فهمیدیم، اما اب به چه معنامی باشد، دراین هنگام عصای خود را به زمین انداخت و گفت قسم به خدا این تکلف است، هرچه از قرآن روشن است تبعیت کنید و آنچه نمی دانید را به خدا واگذار کنید وحاکم بیان کرده است که این روایت بر مبنای شیخین صحیح است و باید بیان می کرده اند اما نکرده اند.

بنابر این قرآن به توجه به شهادت صریح عمر دارای برخی از نکات و مواد است که شخص نمی داند و چاره ای جز واگذار کردن به خدا در آن ندارد، از موارد دیگری که نشان میدهد قرآن بواطن و نکاتی دارد که بسیاری آن را نمی دانند کلام پیامبر صلی الله علیه و آله درمورد باطن قرآن و کلام مولا امیرالمومنین صلوات الله و سلامه علیه می باشد که به شرح و توضیح مواردی از قرآن اشاره می فرماید که مسلمانان دیگر آنها را نمی دانستند:

أَنَا أَقْرَؤهُ لِبَطْنٍ وَأَنْتُمْ تَقْرَؤُونَهُ لِظَهْرٍ ، قَالُوا : یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا الْبَطْنُ مِنَ الظهْرِ ؟ قَالَ : أَقْرَؤهُ وَأَتَدَبَّرُهُ وَأَعْمَلُ بِمَا فِیهِ ، وَتَقْرَؤونَهُ أَنْتُمْ هاکَذَا وَأَشَارَ بِیَدِهِ فَأَمَرَّهَا.

جامع الأحادیث ج ۱ ص ۱۰۱ ، جامع الاحادیث (الجامع الصغیر وزوائده والجامع الکبیر) ، اسم المؤلف: الحافظ جلال الدین عبد الرحمن السیوطی الوفاة: ۱۹/جمادى الاولى / ۹۱۱هـ ، دار النشر طبق نرم افزار الجامع الکبیر.

من قرآن را به خاطرباطن و عمق آن و شما به خاطر ظاهر آن می خوانید، سوال شد ای رسول خدا مقصود خدا از بطن و ظهر چیست؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود من قرآن را میخوانم و در آن تدبر میکنم و به آن عمل می کنم و شمابه مانند عبور دست من تنها چشمان خود را از روی آن عبور میدهید.

بیان تفسیر قرآن توسط جبرئیل برای پیامبر صلی الله علیه و آله

مجددا با مراجعه به کتب اهل تسنن به چنین روایتی بر می خوریم:

وروى الأوزاعی عن حسان بن عطیة قال کان الوحی ینزل على رسول الله صلى الله علیه وسلم ویحضره جبریل بالسنة التی تفسر ذلک .

جامع بیان العلم وفضله ، جامع بیان العلم وفضله ج ۲ ص ۱۹۱ اسم المؤلف: یوسف بن عبد البر النمری الوفاة: ۴۶۳ ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت – ۱۳۹۸.

وحی بر نبی مکرم نازل می‌شد و جبرئیل در همان حین برای پیامبر تفسیر می‌کرد که مراد خداوند از این آیات چیست .

جای سوال و بسی تعجب است قرآنی که پیامبر صلی الله علیه و آله به مدد وحی و جبرئیل به مراد خدا پی می برده، چگونه برخی از اهل سنت ادعا می کنند بدون وسیله دیگر و تنها با خود قرآن به آن پی می برند؟

احتیاج شدید قرآن به سنت:

در این مورد در کتب اهل تسنن نیز چنین آمده است:

قال وثنا الأوزاعی عن مکحول قال القرآن أحوج إلى السنة من السنة إلى القرآن وهذا إسناد رجاله ثقات

شرح مذاهب أهل السنة ومعرفة شرائع الدین والتمسک بالسنن ، شرح مذاهب أهل السنة ج ۱ ص ۴۶ اسم المؤلف: أبی حفص عمر بن أحمد بن عثمان بن شاهین الوفاة: ذو الحجة / ۳۸۵ه ، دار النشر : مؤسسة قرطبة للنشر والتوزیع - ۱۴۱۵هـ - ۱۹۹۵م ، الطبعة : الأولى ، تحقیق : عادل بن محمد

اوزاعی از مکحول نقل کرده که می‌گوید: احتیاج قرآن به سنت از احتیاج سنت به قرآن بیشتر است. راویان سند این روایت ثقه و مورد اعتماد هستند.

ابوحنیفه و بیان احتیاج به سنت

ابو حنیفه، پیشوای احناف نیز فهم قرآن را متوقف بر سنت می دانسته است:

لولا السنة ، ما فهم أحد منا القرآن

قواعد التحدیث من فنون مصطلح الحدیث ، ج ۱ ص ۲۹۸ اسم المؤلف: محمد جمال الدین القاسمی الوفاة: ۱۳۳۲ هـ ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت - ۱۳۹۹هـ - ۱۹۷۹م ، الطبعة : الأولى

اگرسنت نبود هیچ کس ازما قرآن را نمی فهمید.

با کمال صراحت این عبارت بیان میکند که قرآن برای ما (اهل سنت) نامفهوم است و چاره نداریم برای مفهوم کردن آن به سنت پناه بریم، بنابر این همان طور که مشاهده فرمودید از خرد و کلان از خلفاء تا علمای اهل سنت قرآن برایشان نامفهوم است و به مدد سنت در پی رفع این مشکل هستند، بنابراین شما که این مقدار از گمراهی امت و علمای شیعه واهمه دارید، مناسب است که مقداری از مواضع علما و بزرگان و روایت های اهل سنت، بیشتر اطلاع حاصل کنید و همان طور که خواستار تدبر جوانان شیعه در مورد این مساله هستید، از نصیحت و دعوت به تدبر جوانان اهل سنت هم چشم پوشی نفرمایید.

پاسخ به نادانسته های قرآنی توسط امیرالمومنین علیه السلام

روایات متعددی وجود دارد که ثابت می کند بسیاری از معانی و مشاکل قرآن توسط وجود نازنین امیرمؤمنان سلام الله علیه بیان شده است که به یک مورد بسنده می شود:

عن علی کرم الله وجهه أنه قال علىالمنبر : سلونی قبل أن تفقدونی وإن لا تسألونی لا تسألوا بعدی مثلی . فقال ابن الکواء فقال : ما الذاریات ؟ قال : الریاح . وقد مر فی الکهف فی قوله ) تذروه الریاح ( [ الآیة : ۴۵ ]

تفسیر غرائب القرآن ورغائب الفرقان ج ۶ ص ۱۸۴ تفسیر غرائب القرآن ورغائب الفرقان ، اسم المؤلف: نظام الدین الحسن بن محمد بن حسین القمی النیسابوری الوفاة: ۷۲۸ هـ ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت / لبنان - ۱۴۱۶هـ - ۱۹۹۶م ، الطبعة : الأولى ، تحقیق : الشیخ زکریا عمیران

از امیرالمومنین علیه السلام که بر منبربودند روایت شده است که فرمودند قبل از اینکه من را ازدست دهید، سوال کنید، که بعد از من دیگر مانند من پیدا نخواهید کرد، در این هنگام ابن الکواء گفت مقصود ازذاریات چیست؟ امیرالمومنین علیه السلام فرمود به معنای ریاح (باد) می باشد و به تحقیق درسوره کهف هم آمده است.

این چند مورد که از عمدتا از منابع عامه بیان شده است به وضوح بیان میکند که قرآن علی رغم سردادن شعارهایی نظیر حسبنا کتاب لله، بازهم برای اکثریت قریب به اتفاق جامعه اسلامی دارای غوامض و نادانسته هایی می باشد و این پیامبر صلی الله علیه و آله و افرادی چون امیرالمومنین علیه السلام هستند که از این قاعده مستثنی هستند و به تمام ابعاد قرآن احاطه دارند، بقیه باید به فهم ظواهر قرآن اکتفا کنند و برای بهره بیشتر سرسفره پیامبر صلی الله علیه و آله و خاندان ایشان بنشینند؛ زیرا که همه از خلفاء اهل سنت گرفته تا بزرگان علماء به صراحت اعتراف کرده اند که عالم به همه ابعاد قرآن نیستند و در مواردی از ساده ترین ظواهر هم ناتوان بوده اند

حجیت ظواهر و امر به رجوع به قرآن و روایات

بعد از اثبات عدم درک کامل قرآن که به مدد این روایات و اعترافات روشن شد، می توان به جنبه هایی دیگر از این روایات هم استدلال کرد از جمله این موارد می توان به روایات عامه که لزوم مراجعه به سنت و روایات را برای مسلمین اشاره کرد مانند اقوال اوزاعی و غیره و روایت صحیحی که لزوم مراجعه به اهل بیت را به عنوان همراه و قرین قرآن مورد تاکید قرار میدهد مانند حدیث ثقلین، یا لزوم مراجعه به فقیه در زمان غیبت امام زمان علیه السلام، همگی نشان میدهد باید کلام مواردی داشته باشد که قابل استفاده باشد و به اصطلاح، کلام مفهوم داشته باشد و به این صورت نباشد که برای هیچ کس مگر امام معصوم قابل درک نباشد، محال است خداوند حکیم امر به استفاده از نصوص وروایات بکند و سنت را وسیله بهره بردن از قرآن معرفی کند، در عین حال قرآن و سنت مفهوم و مُدرَک نداشته باشد، بنابراین باید به بررسی دقیق برخی از روایات که آوردید باید اشاره کرد:

مورد اول: امرنا صعب مستصعب

روایت شریفی که از کتاب مرحوم کلینی نور الله مرقده ذکر فرموده اید، به دلیلی که میدانید ناقص ذکر فرموده اید و مستثنی کلام را حذف فرمودید که در این قسمت برای پرده برداری از واقع و حقیقت تقدیم می شود:

قال رسول الله صلى الله علیه وآله إن حدیث آل محمد صعب مستصعب لا یؤمن به إلا ملک مقرب أو نبی مرسل أو عبد امتحن الله قلبه للایمان ، فما ورد علیکم من حدیث آل محمد صلى الله علیه وآله فلانت له قلوبکم وعرفتموه فاقبلوه ، وما اشمأزت منه قلوبکم وأنکرتموه فردوه إلى الله وإلى الرسول وإلى العالم من آل محمد وإنما الهالک أن یحدث أحدکم بشئ منه لا یحتمله ، فیقول : والله ما کان هذا والله ما کان هذا ، والانکار هو الکفر .

اصول کافی، مرحوم کلینی ، جلد ۱، ص۴۰۱

مدعی شده اید که کلام درک کلام امام ممکن نمی باشد که در مستثنی بیان شده است دسته هایی ازمردم هستند که کلام امام درک می کنند، بنابراین عدم درک مطلق کلام امام علیه السلام، نتیجه حذف گزینشی مستثنی می باشد، با روشن شدن این مطلب عدم جواز مراجعه به علماء و مفسرین شیعه که نتیجه نامفهوم بودن مطلق کلام اهل بیت علیهم السلام بود نیز باطل می شود، ضمن اینکه در ادامه از مردم دعوت میشود که درمواردی که روایات را متوجه نمیشوند به علما مراجعه کنند و بدون تحقیق آن را رد نکنند که این فقره روایت دو مطلب را نشان میدهد: مطلب اول اینکه همه مردم در حد فهم و در حد وسع خود می توانند درکی هرچند در حد ظاهری از کلام اهل بیت داشته باشند، بدیهی است که اگر کلام امام معصوم در هیچ سطحی برای مردم قابل درک و فهم نبود، معنا نداشت در روایت بیان کند اگر چیزی را درک نکردید به عالم آل محمد مراجعه کنید، باید می گفت هیچ چیزرا درک نمی کنید وراهی ندارید؛ مطلب دوم: جواز و بالاتر از آن لزوم مراجعه به عالم آل محمد علیهم السلام نظیر بزرگانی چون شیخ طوسی و مرحوم کلینی و علامه طباطبایی و...رضوان الله علیهم اجمعین که این خود به خوبی نشان میدهد که این بزرگان باید قادر به درک نکاتی پیچیده از کلام معصوم باشند که ما دعوت به مراجعه به آنها در موارد عدم درک شده ایم و اصولا بنای عقل و حکمت هم بر این قرارداده شده اگر امری به چیزی تعلق گرفت متعلَق و موضوعی باید داشته باشد و گرنه امر کردن به آن خلاف عقل و حکمت است.

مورد دوم: أنتم أفقه الناس ما عرفتم معانی ک?منا

پیرامون شرح این روایت هم با توجه به دعوت به مراجعه به قرآن و روایات و کلام ائمه وعلما، توضیحاتی که در قسمت قبل بیان شد مبنی براینکه نشان میدهد که کلام باید مفهوم و محتوا داشته باشد و کلام برای مخاطبش قابل درک باشد، از سویی شواهدی بیان شد که برخی نشان میدهد که افرادی از درک برخی از قسمت های قرآن و روایات ناتوان هستند که این نشان میدهد در این میان باید به تفصیلی معقول قائل شد که شواهدی بر این تفصیل هم موجود است که نشان میدهد که دریافت مفهوم به طور مطلق از قرآن و کلام معصوم اشتباه بوده است و به دامنه درک مخاطب بستگی دارد؛ برخی از این روایات این تفصیل را به روشنی بیان کرده اند:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ عَنِ الْمُنَخَّلِ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع أَنَّه قَالَ مَا یَسْتَطِیعُ أَحَدٌ أَنْ یَدَّعِیَ أَنَّ عِنْدَه جَمِیعَ الْقُرْآنِ کُلِّه ظَاهِرِه وبَاطِنِه غَیْرُ الأَوْصِیَاءِ

هیچ کس غیر ازاوصیا نمی تواند مدعی باشد که همه قرآن اعم از ظاهر وباطن را می داند .

اصول کافی ج ۱ ص ۲۲۸

بنابراین مشخص شد که روایاتی که روایات مانعه از فهم کلام امام معصوم است، دارای استثنا می باشد و استثنا بیان میکند که حتما دسته ای هستند که کلام امام را متوجه شده و درک می کنند، اضافه براین مطلب، روایات ما برخی از مواردی که فهم آن در انحصار معصومین است را بیان کرده است که از جمله آن علم به باطن قرآن است یا برخی دیگر از روایات که مردم را دعوت به مراجعه به علما می کند تا غوامض کلام ائمه را با توجه به کلام اهل بیت مشخص کنند که این ها نشان از امکان درک کلام امام دارد و توجه به محتوای روایات مانعه که تا حدودی به شرح و تفسیر آن پرداخته شد، روشن می شود که منافات ندارد بخشی از این مفاهیم عمیق معرفتی خارج از فهم و دسترس افراد عوام و حتی غیر معصوم باشد.

اعتراف بهره بردن شیعه از کلام و معارف اهل بیت توسط وهابیت

در کلام برخی از وهابیت که سابقه مخالفت و عناد حداکثری با شیعه را دارند مطالبی را مشاهده می کنیم که با صراحت بیان می کند که شیعه از کلام امامان خود بهره برده است، شیخ امین ابن صالح هران درمورد انتساب شیعه به اهل بیت و بهره بردن شیعه از اهل بیت می گوید:

فیتخلص من ما سبق:

رجحان القول ببرائة الجعفریه من تهمه الانتحال و غلبه الظن بانتهاء فقهمم الی الال، لوجود المقتضی لذلک و هو شهادة کتبنا و انتفاء المانع و هو المعارض الراجح

هران حداء، امین بن صالح، فقه الال رضی الله عنه بین دعوی الاهمال و تهمه الانتحال، ص ۶۵۹، ناشر: دارالایمان دمشق

نتیجه ای که از بحث های سابق به دست آمد:

قول به مبرا بودن شیعه از تهمت اینکه خود را به اهل بیت به دروغ متصل می کند، رجحان دارد، و اطمینان حاصل می شود که فقه آنها به اهل بیت منتهی می شود، زیرا که مقتضی برای این نظریه وجود دارد که شواهد آن در کتب ما وجود دارد و مانعی نیز برای اثبات اثر مقتضی وجود ندارد زیرا که معارضی که برتری بر این عقیده داشته باشد، وجود ندارد.

از این اعتراف کاملا مشخص و مبرهن می شود که باید کلام امام معصوم قابل درک و فهم و استفاده باشد تا علما شیعه بتوانند از بهره ببرند و خود را شیعه و منتسب به اهل بیت بدانند.

موفق باشید

گروه پاسخ به شبهات

نظر شما: * نام: * پست الکترونیکی: * متن نظر : * کد امنیتی:

بازگشت