با سلام

دوست گرامی

پیرامون سوال اول، این نکته بدیهی و روشن به نظر می رسد که حکم اطلاق خمس و شمول خمس بر موارد متعدد بهره و سود، با توجه به اطلاق آیه و روایت های این باب، امری کاملا مشخص می باشد که با نگاهی به مقالات و پرسش و پاسخ های سایت به راحتی می توان این شمول و عمومیت و اطلاق را دریافت؛ برای اطلاع بیشتر پیرامون اینکه خمس اختصاص به غنیمت ندارد و مطلق می باشد می توانید به قسمت مقالات سایت مراجعه بفرمایید که پیرامون مطالب مختلف درمورد خمس می باشد که یکی از این موارد، آدرسی می باشد که در زیر آمده است. به این آدرس مراجعه کنید:

http://www.valiasr-aj.com/persian/shownews.php?idnews=۱۰۰۶۳

بنابراین نکته اول اینکه خمس شامل ارباح مکاسب به عنوان یک نمونه از انواع بهره و سود می باشد، نکته دوم اینکه خود امیرالمومنین برای اثبات ولایت خود، تصریح کرده اند به اینکه خودشان خمس دریافت کرده اند:

استدلال امیرالمؤمنین به مسئله خمس بر ولایت و امامت

أنشدکم بالله أمنکم مَن نصبه رسول الله (صلی الله علیه وآله) یوم غدیر خمّ للولایة غیری؟»... «أفیکم أحد کان یأخذ الخمس غیری وغیر زوجتی فاطمة؟.

شما را به خدا سوگند می‌دهم آیا غیر از من و زهرا کسی خمس دریافت کرده است؟قالوا: اللّهمّ لا» گفتند: به خدا نه.

مناقب علی بن أبی طالب (ع) وما نزل من القرآن فی علی (ع)؛ أحمد بن موسی ابن مردویه الأصفهانی، تحقیق: عبد الرزاق محمد حسین حرز الدین، ص ۱۳۲، ح ۱۶۲

نکته دیگر اینکه مشخص شدن اینکه امیرالمومنین علیه السلام خمس ارباح مکاسب را انجام داده باشند یا امام دیگر, نقشی در نشان دادن مشروعیت این عمل ندارد و به وضوح خمس ارباح مکاسب در روایات ما ذکر شده است؛ تاریخ، شرائط و محدویت های زمان ائمه و سخت گیری های بی حد و حصر پیرامون ارتباط شیعیان و نقل روایت ها را بیان کرده است؛ طبیعی است در این مورد خاص که سبب تقویت سیاسی و اجتماعی تشیع می شود، حساسیت و سخت گیری باید بیشتر باشد و تا عصر امام صادق سلام الله علیه که مختصر گشایشی در ارتباط شیعیان با امام ایجاد شد و سبب شد روایت های بیشتری به شیعیان برسد، بنابراین منع در نقل روایت سبب شد که بیشتر روایت در زمان ائمه متاخر به شیعیان برسد و این به معنای عدم تشریع خمس برای ارباح مکاسب در زمان امامان قبلی و زمان حیات پیامبر صلی الله علیه و آله نمی باشد, اضافه بر این موارد و بررسی های تاریخی، روایت به روشنی بیان می کند روایت ها از هر کدام از ائمه به ما برسد حجت است زیرا روایت امام صادق و امام جواد و بقیه ائمه صلوات الله علیهم اجمعین همه در حکم روایات پدران و اجداد و پیامبر می باشد و به این مفهوم روایت های مختلف دلالت دارد:

مرحوم علامه محمد تقی مجلسی بعد از ذکر روایت، سند این روایت را صحیح می¬داند و می¬فرماید:

و فی القوی کالصحیح، عن هشام بن سالم و حماد بن عثمان و غیره قالوا:

سمعنا أبا عبد الله علیه السلام یقول: حدیثی‏ حدیث‏ أبی‏، و حدیث أبی حدیث جدی، و حدیث جدی حدیث الحسین، و حدیث الحسین حدیث الحسن، و حدیث الحسن حدیث أمیر المؤمنین.

مجلسى، محمدتقى بن مقصودعلى، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه (ط - القدیمة)، ج‏۱۲ ؛ ص۱۷۵، تحقیق : نمقه وعلّق علیه وأشرف على طبعه « السید حسین الموسوی الکرمانی والشیخ علی پناه الإشتهاردی » قم، ناشر : بنیاد فرهنک اسلامی حاج محمد حسین کوشانپور، چاپ:. محرم الحرام ۱۳۹۹

در روایتی قوی که مانند روایت صحیح است، هشام بن سالم و حماد بن عثمان و عده ای دیگر، گفته اند: از امام صادق علیه السلام شنیدیم که ایشان فرمودند حدیث من، حدیث پدرم است و... .

بعد از دو بخش قبل که بیان شد، ادعای ما ثابت شده است، به این معنا که حکم ثابت شده و شخص امیرالمومنین سلام الله علیه هم اقدام به این کار کرده اند و در مصداق های این حکم، طرف مقابل باید دلیل بر ابطال حرف و ادعای ما بیاورد به این معنا که اثبات شد که امیرالمومنین سلام الله علیه خمس دریافت کرده اند، در مورد عقیل نیز آنچه ثابت است این است که عقیل، علی رغم اینکه هرکس از بیت المال سهم مشخص داشته است ولی عقیل خواهان سهم بیشتری از بیت المال بوده است و تقاضای او خمس نبوده است، به همین دلیل امیرالمومنین علیه السلام با او برخورد کرده است، اما این واقعه، چیزی در مورد گرفتن خمس یا عدم آن را توسط عقیل نشان نمی دهد، شاید امام در آن زمان، وجهی همراه خود به عنوان خمس نداشته اند و شاید خمس را بعدا به او داده اند یا شاید قبلا ایشان به او خمس داده اند و یا شاید شرائط استحقاق خمس را در آن زمان نداشته است و صرف نظر از همه این موارد همان طور که اشاره شد او خواهان خمس بیشتر نبود بلکه خواهان سهم بیشتری از بیت المال و بیشتر از بقیه مردم بوده است و چون اصل حکم دریافت خمس ثابت شده است در این مصداق طرف ما باید ادعای ما را باطل کند چون ما ادعای خود را ثابت کرده ایم.

در بسیاری از روایت ها که فقها به آن عمل کرده اند و در بین آنها مشهور بوده است، آمده است که خمس به صورت مطلق که شامل ارباح مکاسب نیز بوده است، مورد تاکید پیامبر صلی الله علیه و آله بوده است که نمونه آنها روایتی می باشد که در کتاب خصال و من لایحضر و بسیاری از کتب ذکر شده است و دسته عظیمی از فقها به آن برای اثبات اطلاق خمس که شامل ارباح مکاسب نیز می باشد، استدلال کرده اند

حدثنا محمد بن علی بن الشاه قال : حدثنا أبو حامد قال : حدثنا أبو یزید قال : حدثنا محمد بن أحمد بن صالح التمیمی ، عن أبیه قال : حدثنا أنس بن محمد أبو مالک ، عن أبیه ، عن جعفر بن محمد ، عن أبیه ، عن جده ، عن علی بن أبی طالب علیه السلام عن النبی صلى الله علیه وآله أنه قال فی وصیته له : یا علی إن عبد المطلب سن فی الجاهلیة خمس سنن أجارها الله له فی الاسلام ، حرم نساء الآباء على الأبناء فأنزل الله عز وجل " ولا تنکحوا ما نکح آباؤکم من النساء ووجد کنزا فأخرج منه الخمس وتصدق به ، فأنزل الله عز وجل : " واعلموا أن ما غنمتم من شئ فأن لله خمسه - الآیة ".

الخصال - الشیخ الصدوق - ص ۳۱۳

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ضمن وصیتى به حضرت على سلام الله علیه فرمود: یا على عبد المطلب در زمان جاهلیت پنج رسم نهاد که خداوند آن رسوم را در اسلام اجرا فرمود:

زن پدر را بر پسر حرام کرد خداوند عز و جل در این باره آیه فرستاد ... وقتی گنجی را یافت، خمس آن را خارج کند و صدقه بدهد و آیه درمورد آن نازل شد. (بدانید که هر چه بغنیمت بدست شما برسد پنج یک آن از آن خدا است‏ (تا آخر آیه).

فی المدارک أجمع العلماء کافة على وجوب الخمس فیه للآیة على عموم الغنیمة فیها ، خصوصا له للمروی عن الفقیه والخصال فی وصیة النبی ( صلى الله علیه وآله )

لعلی ( علیه السلام ) ( یا علی إن عبد المطلب سن فی الجاهلیة خمس سنن أجراها الله له فی الاسلام.

جواهر الکلام، الشیخ الجواهری، جلد ۱۶، ص ۲۴،

در کتاب جامع المدارک بیان شده است که فقها بروجوب خمس بر انواع بهره اتفاق نظر کردند به خاطر اینکه به خاطر عمومیتی که در آیه وجود دارد و به خاطر روایتی که از کتاب من لا یحضره الفقیه و خصال نقل شده است که در مورد وصیت پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام می باشد یا علی... .

خمس در همه منافع کم یا زیاد

مثل ما رواه الکلینی فی الموثق ، عن سماعة قال : سألت أبا الحسن علیه السلام عن الخمس فقال : فی کل ما أفاد الناس من قلیل أو کثیر.

از امام ابا الحسن علیه السلام درمورد خمس سوال کردم، امام فرمود در هر فایده ای اعم از کم و زیاد، خمس واجب است.

محمد تقی مجلسی، روضه المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، جلد۳، ص ۱۲۰

بنابراین خمس در ارباح مکاسب مورد اتفاق فقها می باشد و مستند عده زیادی از فقها نیز همین روایت ها می باشد، برای بررسی بیشتر پیرامون روایت های ارباح مکاسب و خمس آن می توانید به کتاب وسائل الشیعه مراجعه شود که مشتمل بر روایت های متعدد پیرامون خمس ارباح مکاسب می باشد، که می توان استفاضه در این باب را به راحتی اثبات کرد

وسائل الشیعه، جلد ۹، ص۴۹۹_۵۰۵

اما پیرامون سوال دوم

در مورد اینکه چرا عباسیان خمس ارباح مکاسب را نگرفتند، باید به چند مطلب اشاره شود

نکته اول

حکام عباسی آن قدر مالیات و خراج از مردم گرفته بودند و آن قدر از غنائم برای خود ذخیره کرده بودند که دیگر نیازی به خمس نداشتند.

نکته دوم

با توجه به اینکه در آن مقطع اکثر افراد پیرو مکتب خلفا بودند و شیعیان در حصر و اقلیت، معقول نبود که به خاطر آن مبلغ محدود، خود را به زحمت بیندازند.

نکته سوم

با توجه به اینکه بدنه اصلی جامعه را اهل سنت تشکیل می دادند، برای آنها معقول نبود حکام عباسی خود را با دریافت خمس، خارج از بدنه عمومی جامعه نشان دهند، زیرا که اهل سنت در مورد خمس، به خمس حداقل در ارباح مکاسب اعتقاد نداشتند، این امر امروز هم وجود دارد به طور مثال حاکم مراکش که از سادات است ولی هیچ وقت اعتقادات خود را پیرامون مکتب اهل بیت در جامعه مطرح نمی کند تا خود را از بدنه اصلی و عمومی جامعه خارج نکند.

نکته چهارم

از آنجا که همواره عباسیان از نفوذ و شورش علویان علیه خود واهمه داشتند واحتمال از بین رفتن حکومت خود را توسط آنها می دادند، سعی داشتند برخی از امور شیعیان و علویان را به آنها بسپارند تا قدری اوضاع تلطیف شود که از جمله این موارد همین امورات مالی سادات بود که این امور توسط شخصی به نام نقیب انجام می شد که نقیب توسط خلیفه عباسی تنفیذ می شد که نمونه این نقبا سید بن طاووس و سید رضی می باشند که اینها بسیاری از مسائل را بر اساس اعتقادات شیعه عهده دار می شدند که بعید نیست خود حکام عباسی توسط همین نقبا اقدام به جمع آوری خمس کرده باشند، اصلا نمی توان ادعا کرد که خلفا خمس را جمع آوری نکرده باشند، بلکه این خمس توسط این افراد جمع آوری شده و توسط نقبا در امورات شیعیان هزینه شده است.

موفق باشید

گروه پاسخ به شبهات