باسلام.چرا اهل بیت(ع) در برزخ مارا مورد شفاعت قرار نمیدهند؟
با سلام
دوست گرامی
هر چند از ظاهر برخی از روایات استفاده می‌شود که شفاعت ائمه علهیم السلام در برزخ شامل مردم نمیشود مانند روایت ذیل که آمده است:
۱: مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ یَزِیدَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّی سَمِعْتُکَ وَ أَنْتَ تَقُولُ کُلُّ شِیعَتِنَا فِی الْجَنَّةِ عَلَى مَا کَانَ فِیهِمْ قَالَ صَدَقْتُکَ کُلُّهُمْ وَ اللَّهِ فِی الْجَنَّةِ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ الذُّنُوبَ کَثِیرَةٌ کِبَارٌ فَقَالَ أَمَّا فِی الْقِیَامَةِ فَکُلُّکُمْ فِی الْجَنَّةِ بِشَفَاعَةِ النَّبِیِّ الْمُطَاعِ أَوْ وَصِیِّ النَّبِیِّ وَ لَکِنِّی وَ اللَّهِ أَتَخَوَّفُ عَلَیْکُمْ فِی الْبَرْزَخِ قُلْتُ وَ مَا الْبَرْزَخُ قَالَ الْقَبْرُ مُنْذُ حِینِ مَوْتِهِ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ.
عَمرو بن یزید میگوید: به حضرت امام جعفر صادق علیه‌السّلام عرض کردم: من شنیدم که شما می‌گفتید: تمام شیعیان ما با هر کرداری که دارند در بهشت هستند. حضرت فرمود: این قول تو را تصدیق می کنم، سوگند به خدا که همه در بهشتند.عرض کردم: فدایت شوم! گناهان، بسیار و بزرگند.حضرت فرمود: امّا در قیامت ، پس همه شما در بهشتید بواسطه شفاعت پیامبرِ مُطاع یا به شفاعت وصی آن پیامبر ؛ ولیکن من از برزخ شما نگران و در هراس می‌باشم.عرض کردم: برزخ چیست؟فرمود: برزخ عبارت است از عالم قبر از وقتی که انسان می‌میرد تا زمانی که قیامت بر پا می شود
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج۳، ص: ۲۴۳
البته علامه مجلسی این روایت را مجهول دانسته است:
الحدیث الثالث: مجهول. و یدل على أن الشیعة لا تدخل النار فی الآخرة أصلا و أن التشیع أمر لا ینافیه ارتکاب الکبائر و أن عذاب البرزخ یمکن أن یلحق الشیعة.
مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ۲۶جلد، دار الکتب الإسلامیة - تهران، چاپ: دوم، ۱۴۰۴ ق.
ویا روایت دیگر که آنهم ضعیف است
۲: قَوْلُ الصَّادِقِ علیه السلام: وَ اللَّهِ مَا أَخَافُ عَلَیْکُمْ إِلَّا الْبَرْزَخَ فَأَمَّا إِذَا صَارَ الْأَمْرُ إِلَیْنَا فَنَحْنُ أَوْلَى بِکُم
تفسیر القمی ؛ ج۲ ؛ ص۹۴
علامه طباطبائی نیز در این خصوص معتقد است شفاعت در قیامت می‌باشد . وی در این خصوص می‌نویسد:
واما نشأة البرزخ وما یدل على حضور النبی علیه السلام والأئمة علیهم السلام عند الموت وعند مسائلة القبر وإعانتهم إیاه علی الشدائد فلیس من الشفاعة عند الله فی شئ وإنما هو من سبیل التصرفات والحکومة الموهوبة لهم بإذن الله سبحانه
تفسیر المیزان - السید الطباطبائی - ج ۱ ص ۱۷۴
اما در مقابل این روایات، احادیث متواتر و معتبر وجود دارد که شفاعت را در برزخ ثابت می‌کند از جمله روایتی که شیخ صدوق نقل کرده است
و قال الصادق ع إن ولی علی ع- یراه فی ثلاثة مواطن حیث یسره عند الموت و عند الصراط و عند الحوض
من لا یحضره الفقیه ؛ ج۱ ؛ ص۱۳۷
محمد تقی مجلسی در خصوص روایت گوید:
و به اسانید متواتره از حضرت امام جعفر صادق صلوات الله علیه و حضرت سید المرسلین و ائمه معصومین صلوات الله علیهم منقولست که دوست حضرت امیر المؤمنین صلوات الله علیه آن حضرت را در سه موضع مىبیند به عنوانى که مسرور شود به شفاعت و نجات یکى در وقت مردن که احادیث دیگر نیز گذشت دویم نزد صراط که حضرت بجهنم خطاب فرماید که این از منست و آن از تو و دوستان آن حضرت مثل برق از صراط عبور کنند، دیگر نزد حوض کوثر که ساقى آن حوض آن حضرتست و باقى ائمه معصومین صلوات الله علیهم.
و احادیث متواتره از عامه و خاصه وارد شده است که دشمنان آن حضرت را از آن آب بهره نیست.
.مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول ؛ ج۱۴ ؛ ص۲۱۸
و یا در روایت دردیگر نقل شده است:
حُمَیْدُ بْنُ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبَانٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: لَمَّا مَاتَتْ رُقَیَّةُ ابْنَةُ رَسُولِ اللَّهِ ص قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْحَقِی بِسَلَفِنَا الصَّالِحِ- عُثْمَانَ بْنِ مَظْعُونٍ وَ أَصْحَابِهِ قَالَ وَ فَاطِمَةُ ع عَلَى شَفِیرِ الْقَبْرِ تَنْحَدِرُ دُمُوعُهَا فِی الْقَبْرِ وَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَتَلَقَّاهُ بِثَوْبِهِ قَائِماً یَدْعُو قَالَ إِنِّی لَأَعْرِفُ ضَعْفَهَا وَ سَأَلْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُجِیرَهَا مِنْ ضَمَّةِ الْقَبْرِ
حضرت فرمود: چون رقیه دختر رسول الله صلّى الله علیه و آله وفات کرد، رسول خدا فرمود: اى دخترم! بپیوند به سلفِ صالحِ ما عثمان بن مظعون و اصحاب او؛ و فاطمه علیها السّلام بر کناره قبر ایستاده بود و چنان گریه میکرد که اشکهاى چشم او در قبر فرو میریخت، و رسول خدا صلّى الله علیه و آله در حالى که ایستاده دعا مینمود آن اشکها را با لباس خود پاک میکرد. رسول خدا فرمود: من از ضعف رقیه خبر دارم و از خداوند عزّ و جلّ خواهش کردم که او را از فشار قبر خلاصى بخشد.
الکافی (ط - الإسلامیة) ؛ ج۳ ؛ ص۲۴۱
محمد تقی مجلسی این روایت را موثق می‌داند:
و روی فی الموثق عن أحدهما علیهما السلام، قال: لما مات رقیة ابنة رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم قال رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم الحقی بسلفنا الصالح عثمان بن مظعون و أصحابه قال: و فاطمة ع
مجلسى، محمدتقى، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه (ط - القدیمة) ؛ ج۱ ؛ ص۴۸۸
در این روایت خود پیامبر صلی الله علیه و آله، از رقیه که از دنیا رفته است و هنوز قیامتی نیز رخ نداده است، شفاعت کرد
روایت دیگری را نیز کلینی چنین نقل کرده است:
عدة من أصحابنا عن سهل بن زیاد و محمد بن یحیى عن أحمد بن محمد جمیعا عن ابن محبوب عن عمرو بن أبی المقدام قال: مررت مع أبی جعفر ع بالبقیع فمررنا بقبر رجل من أهل الکوفة من الشیعة قال فوقف علیه ع فقال- اللهم ارحم غربته و صل وحدته و آنس وحشته و أسکن إلیه من رحمتک ما یستغنی بها عن رحمة من سواک و ألحقه بمن کان یتولاه.
با ابو جعفر باقر (ع) به زیارت بقیع رفتم و به گور مردى از شیعیان کوفه گذر کردیم. ابو جعفر بر سر گور او ایستاد و گفت: بار الها. غریب است، بر او رحمت آور. تنها است، یار و همدم او باش. نگران است، انیس و مونس او باش. از رحمت خود نصیبى در گور او جاى ده که از رحمت دیگران بىنیاز گردد، او را به محضر مولى و سرورش على بن ابى طالب برسان.
الکافی (ط - الإسلامیة) ؛ ج۳ ؛ ص۲۲۹
در این روایت نیز اگر شفاعتی در برزخ وجود نداشت، لزومی نداشت که امام یکی از شیعیان را که در برزخ بود، شفاعت بکند!
بنابراین طبق روایات فراوان مشخص می‌شود که شفاعت اهل بیت علیهم السلام در برزخ نیز وجود دارد
امام روایاتی که شفاعت را نفی می‌کند
اولا: ضعیف السند هستند
ثانیا: و یا اینک اصلا دلالتی بر نفی شفاعت در برزخ نمی‌کنند فقط بر این نکته دلالت دارد که شیعیان در عالم برزخ معلوم نیست مورد شفاعت قرار؛ زیرا نهایت چیزی که امام فرمود، آن است که «لکنی و الله اتخوف علیکم» بنابر این چون در آن شفاعت ائمه علیهم السلام به صراحت نفی نشده، مخاطب در حال خوف و رجا قرار می گیرد. در این صورت هیچ تعارضی میان این روایت و آیاتی که به طور مطلق از شفاعت و شافعان در عالم برزخ پرداخته است، وجود ندارد.
ثالثا: این احتمال نیز وجود دارد که مراد از نفی شفاعت در برزخ، همان شفاعت کبری باشد اما شفاعت صغری که تنها برای عده‌ای خاص به صورت محدود وجود دارد. شاید نگرانی ائمه(ع) نسبت به شیعیان در عالم برزخ نیز ، همین محدودیت دایره شفاعت در عالم برزخ و احتمال عدم مقبولیّت شفاعت در این عالم باشد.
البته آیت الله العظمی نیز به صورت مفصل به این شبهه پاسخ داده است و کلام علامه را مورد نقد قرار می‌دهد:
بىشک از جمله زمانهایى که شفاعت در آن صورت مىگیرد روز قیامت است، چرا که بسیارى از آیات شفاعت ناظر به آن روز مىباشد، ولى آیا در جهان برزخ و یا حتى در عالم دنیا نیز شفاعت صورت مىگیرد و در آخرت قبل از پایان حساب شفاعتى هست یا نه؟ جاى گفتگو است.
مرحوم علّامه طباطبایى در اینجا بحث مشروحى دارد، و در پایان چنین نتیجه مىگیرد که مسأله
شفاعت در آخرین موقف از مواقف روز قیامت انجام مىگیرد، در اینجاست که شفاعت کننده تقاضاى مغفرت شفاعت شونده را مىکند تا بدین وسیله وارد دوزخ نشود، و یا به کمک شفاعت او بعضى از کسانى را که در دوزخند خارج شوند.
وى در بعضى دیگر از کلماتش اشاره به عالم برزخ کرده، و روایاتى را که بر حضور پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم و ائمه (علیهمالسلام) به هنگام مرگ و سؤال قبر و کمک به مؤمنان دلالت دارد مورد توجه قرار داده، مىافزاید: اینها از قبیل شفاعت نیست، بلکه از قبیل تصرّف و حکومت الهیّهاى است که خدا به آنها بخشیده.
( تفسیر المیزان، جلد ۱، صفحه ۷۴، ذیل آیه ۴۸ سوره بقره.)
عجب اینکه ایشان هنگامى که سخن از حقیقت شفاعت مىگویند، آن را چنان توسعه داده که هرگونه تأثیر اسباب را در عالم تکوین و تشریع مشمول شفاعت مىشمرد، ولى در اینجا کمک و اعانت اولیاء اللَّه را به گروهى از مؤمنان براى نجات آنها از مشکلات برزخ و قبر، مصداق شفاعت نمىدانند.
به هر حال آنچه از مجموعه آیات و روایات به دست مىآید این است که «شفاعت» به معناى وسیع کلمه- در هر سه عالم (دنیا، برزخ و آخرت) صورت مىپذیرد، هرچند محل اصلى شفاعت و آثار مهم آن در قیامت و براى نجات از عذاب دوزخ است.
در آیه ۶۴ نساء مىخوانیم: (وَلَوْ انَّهُمْ اذْ ظَلَمُوا انْفُسَهُمْ جاؤُکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّه وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ، لَوْجَدُوا اللَّه تَوَّاباً رَحیماً): «اگر آنها هنگامى که به خود ستم مىکردند (و مرتکب گناه مىشدند) به نزد تو مىآمدند و از خدا طلب آمرزش مىکردند و پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم نیز براى آنها استغفار مىکرد خدا را توبهپذیر و مهربان مىیافتند».
آیا تقاضاى مغفرت از سوى پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم براى مؤمنان خطا کار چیزى جز شفاعت مىتواند باشد؟!.
همین معنا در داستان یعقوب و فرزندانش نیز در قرآن آمده است که آنها از پدر خواستند در پیشگاه خدا براى آنان استغفار کند او هم پذیرفت (یوسف- ۹۷).
و نیز بسیار شده است که در همین جهان افراد یا اقوامى به خاطر شفاعت پیامبران و اولیاء اللَّه از عذاب دنیا نجات یافتهاند و این چیزى جز شفاعت نیست.
در جهان برزخ نیز روایات بسیارى داریم که اعمال نیک آدمى همچون نماز و روزه و ولایت و امثال آن یا حضور اولیاء اللَّه سبب تخفیف آلام و مجازاتها مىگردد، و یا دفن انسان صالح و پاکدامنى که داراى حسنات مهمى بوده است در یک مقبره سبب تخفیف مجازات گنهکاران آن گورستان مىشود.
اینها همه نیز اشاراتى است به شفاعت در عالم برزخ.
حتى نماز میت و تقاضاى مغفرتى که در ضمن آن براى مردگان مىشود مسلماً بىتأثیر نیست، این نیز نوعى شفاعت است.
بنابراین شفاعت محدود به عالم خاصى نیست، بلکه همه عوالم سه گانه را در بر مىگیرد، منتها جایگاه اصل و مهم شفاعت همان قیامت و در آستانه قرار گرفتن در برابر کانون عذاب الهى است.
سؤال
ممکن است گفته شود در روایات متعددى این مضمون از امامان معصوم علیه السلام روایت شده است که در مورد برزخ درباره شما بیمناکیم، چنانکه از امام صادق علیه السلام نقل شده است: (وَاللَّه ما اخافُ عَلَیْکُمْ الّا البَرْزَخَ، فَاذا صارَ الأمْرُ الَیْنا فَنَحْنُ اوْلَى بِکُمْ): «به خدا سوگند تنها از برزخ بر شما مىترسم، ولى هنگامى که کار به دست ما آید (اشاره به قیامت است) ما به شما سزاوارتریم»!.
( بحارالأنوار، جلد ۶، صفحه ۲۱۴، حدیث ۲.)
در حدیث دیگرى از همان امام علیه السلام مىخوانیم که ضمن وعده شفاعت به مؤمنان خطا کار، فرمود:
(وَلِکنِّی وَ اللَّه اتَخَوَّفُ عَلَیْکُمْ فی البَرْزَخِ): «ولى من به خدا در برزخ درباره شما بیمناکم»!.
راوى مىگوید: عرض کردم وَ ما البَرْزَخُ؟ «برزخ چیست؟» امام فرمود: «القَبْرُ مُنْذُ حَینَ مَوِهِ الى یَوْمِ القِیامَةِ»: «برزخ همان قبر است از زمان مرگ تا روز قیامت(همان مدرک، صفحه ۲۶۷، حدیث ۱۱۶.)
ولى ممکن است این روایات ناظر به مرحله خاصى از برزخ باشد یا اینکه اگر راه نجاتى براى بعضى در سایه مجاورت با اولیاء اللَّه و مانند آن صورت گیرد جنبه استثنایى و محدود خواهد داشت و شامل همه کسانى که لایق شفاعتند نمىشود
پیام قرآن، ج۶، ص: ۴۰۰
بنابراین طبق روایات فراوان ائمه علیهم السلام در برزخ نیز شفاعت می‌کنند
موفق باشید گروه پاسخ به شبهات
| 
