آیا خطبه ۲۱۶ نهج البلاغه عصمت را زیر سؤال می‌برد؟
با سلام دوست گرامی ازمعنای کلام امام علیه السلام چنین برداشت می‌شود که امیرمؤمنان علیه السلام و نیز تمامى انبیاء همانند انسان‌هاى دیگر داراى دو قوه عقل و شهوت هستند. آن‌ها نیز همانند ما قادر هستند که اشتباه کنند و یا مرتکب گناه شوند؛ اما تفاوتى که آن‌ها با بقیه مردم عادى دارند، در این است که لطف خداوند همیشه شامل حال آن‌ها است، پس امام علیه السلام در این خطبه، نه تنها خود را معصوم مى‌داند؛ بلکه سر منشأ این عصمت را نیز لطف خداوند مى‌داند.
این گفته امیرمؤمنان علیه السلام دقیقا بر طبق همان تعریفى است که شیعه از عصمت دارد؛ یعنى آن‌ها قدرت بر انجام گناه را دارند؛ اما لطف خداوند همیشه شامل حال آن‌ها است و آن‌ها را از گناه و خطا باز مىدارد؛ همچنانکه شیخ مفید رضوان الله تعالى علیه گوید: العصمة لطف یفعله الله تعالى بالمکلف بحیث یمتنع منه وقوع المعصیة وترک الطاعة مع قدرته علیهما. عصمت، لطفى از جانب خداوند است که شامل حال مکلف مىشود و او را از وقوع در معصیت و ترک اطاعت باز مىدارد؛ با این که آن شخص قادر به انجام آن دو است.شیخ المفید النکت الإعتقادیة و رسائل اخری، ص۳۷،
سخن امام علیه السلام با تعریفى که شیخ مفید از عصمت دارد، دقیقا عین هم هستند و تفاوتى با یکدیگر ندارند. درست است که آن حضرت در صدر کلام خود فرموده است: لَسْتُ فِی نَفْسِی بِفَوْقِ أَنْ أُخْطِئَ وَلَا آمَنُ ذَلِکَ مِنْ فِعْلِی. خود را برتر از آن که اشتباه کنم و از آن ایمن باشم نمىدانم. اما در ذیل کلام خود بلافاصله براى دفع توهم نفى عصمت، امکان خطا از خویش را با جمله استثنائیه نفى نموده و فرموده‌اند: إِلَّا أَنْ یَکْفِیَ اللَّهُ مِنْ نَفْسِی مَا هُوَ أَمْلَکُ بِهِ مِنِّی. مگر اینکه خداوند مرا در برابر خویشتن خویشم کفایت کند که او بیش از خود من قلمرو هستیم را مالک می باشد.
به عبارت دیگر امام علیه السلام با این تعبیر یکى از زیباترین مظاهر توحید افعالى را رقم زده و صریحا بیان فرموده اند که: «اگر لطف خدا شامل حال بندهاش نگردد هیچکس نمیتواند فى نفسه و با استقلال خود را از خطا و لغزش مصونیت بخشد.»
اگر کسى فقط نگاهش به صدر کلام امیر المؤمنین علیه السلام باشد و به ذیل آن توجهی نکند، مثل این است که صدر آیه شریفه ۱۱۰ سوره کهف را بخواند که مى فرماید: قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ و ذیل آیه را کنار بگذارد: یُوحَى إِلَیَّ »آیا این نظر، نظر ظلم و جفا نگرى نیست؟!
در سوره ابراهیم، آیه ۱۱ مى‌فرماید: قَالَتْ لَهُمْ رُسُلُهُمْ إِنْ نَحْنُ إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ پسوند آیه هم این است: وَ لَکِنَّ اللَّهَ یَمُنُّ عَلَى مَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَ مَا کَانَ لَنَا أَنْ نَأْتِیَکُمْ بِسُلْطَانٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ.
این کلام امام شبیه همان تعبیرى است که حضرت یوسف علیه السلام دارد: وَ مَا أُبَرِّئُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّی. یوسف/۵۳. در واقع این سخن امیرالمومنین علیه السلام به دلیل انقطاع الی الله و تواضعی است که سبب بیان قول حق از جانب ایشان شده و اینکه آن بزرگوار ، نفس خویش را در مقام عبودیت – حق تعالی – مقصر قلمداد کرده و اقرار مینماید که عصمت او از نعمتهای الهی بر ایشان میباشد علامه مجلسی این برداشت را درذیل جمله فوق ذکر کرده است موفق باشید گروه پاسخ به شبهات موسسه تحقیقاتی ولی عصر (ع)
| 
